Laboratuvarlarda yapılan testlerin doğru sonuçlar vermesi ve güvenilir olması için numunelerin doğru şekilde kabul edilmesi ve işlenmesi önemlidir. İşte numunelerin laboratuvara kabulü, ayrıştırılması ve ön hazırlık işlemi hakkında bilmeniz gerekenler:

Numunelerin Kabulü

Numuneler laboratuvara ulaştığında, öncelikle üzerlerinde hasta bilgisi olup olmadığı kontrol edilir. Ayrıca istenilen tetkik için alınan numunenin uyumlu olup olmadığı, tüpler üzerinde işaretlenen çizgiye uygun miktarda kan ve pıhtı olup olmadığı da kontrol edilir. Bu kontroller sonucunda uygunsuz olan numuneler reddedilir. Reddedilen numuneler, LBYS ortamında hasta sonuç sayfasına numune reddi sebebiyle birlikte kaydedilir. Eğer numunenin tekrar alınması gerekiyorsa, kurumlar veya hastalar bu konuda bilgilendirilir.

Ön Hazırlık İşlemi Gerektiren Testler

Laboratuvarlarda serum ve plazmadan yapılan bazı testler için ön hazırlık işlemi gereklidir. Bu işlem, numunelerin santrifüjlenerek ayrıştırılması anlamına gelir. Numuneler laboratuvara ulaştıktan sonra 30 dakika bekletildikten sonra santrifüj işlemi yapılır. 4000 rpm’de 10 dakika süreyle santrifüj edilen numunelerden ayrılan serum ve plazma numuneleri, testlerin çalışılacağı cihazlara yüklenir.

Analiz

Numunelerin laboratuvara kabul edilmesi ve ayrıştırılmasının ardından analiz süreci başlar. Numuneler laboratuvara geldikten sonra numune kabul biriminde kabul ve red kriterlerine göre değerlendirilir. Eğer o an çalışılmayacaksa, serum ve plazmadan çalışılacak numuneler uygun ısılarda saklanır. Belirli günlerde toplanan numuneler, panel çalışmalarında kullanılmak üzere 2-8°C arasında bir sıcaklıkta buzdolabında bekletilir.

Personel tarafından numune kabul tarihine göre iş planı kontrol edilir ve numuneler oda sıcaklığına geldikten sonra çalışmaya alınır. Kan şekeri, kan lipid düzeyleri gibi açlık gerektiren biyokimya testleri için numuneler, hastadan 10-12 saat açlık sonrası alınır ve santrifüj işlemi sonrasında çalışma başlatılır. Hormonda sirkadiyen ritim gösteren testler için (ACTH, kortizol, TSH gibi), numunenin sabah uygun şartlarda alınması önerilir. İdrar testleri için ise sabah ilk idrar numunesi tercih edilir ve en geç 30 dakika içinde laboratuvara teslim edilmelidir.

Laboratuvar analizlerinden önce cihazların güvenilir sonuçlar verebilmesi için günlük bakım ve yıkama uygulamaları yapılır ve uzmanlar tarafından takip edilir. Ayrıca, günlük olarak yapılan iç kalite kontrol yöntemi ile olası sistemik veya rastlantısal hatalar kontrol edilir. Bu konuda tüm laboratuvar çalışanları eğitim almıştır. Cihazların haftalık ve aylık bakımları düzenli olarak yapılır ve bilgi işlem ve teknik servislerin düzgün çalıştığından emin olunur.

İç kalite kontrol sonuçları, laboratuvar teknisyeni ve ilgili uzman tarafından değerlendirilir. Sonuçlar kabul edilebilir değerlerde ise hasta numuneleri çalışılmaya başlanır. Eğer sonuçlar “geçersiz” olarak değerlendirilirse, çalışma başlatılmaz ve cihaz ile ilgili prosedürler gerçekleştirilir. Tüm sorunlar aşamalı olarak kontrol edilir ve günlük kontroller istenen seviyeye geldikten sonra çalışmaya başlanır. Cihazlar tamamladığı analiz sonuçlarını otomatik olarak LBYS’ne gönderir. LBYS’de hastaların tüm sonuçları toplanır, uzmanlar tarafından değerlendirilir ve uygun bulunan sonuçlar onaylanır.

Uygun olmayan sonuçlarda, sebebi araştırılır ve klinikle iletişime geçilerek preanalitik, analitik veya fizyolojik test sonuçlarını etkileyebilecek interferanslar değerlendirilir. Gerekli aşamalarda müdahale edilerek doğru sonuca ulaşılmaya çalışılır. Acil numuneler, rutinden ayrılarak hemen çalışılır ve analiz sonuçları bekletilmeden onaylanır. Panik değerler, normal referans aralığı dışında kalan ve yaşamı tehdit edebilecek sonuçları ifade eder. Bu tür bir test sonucu bulunduğunda, analiz süreci gözden geçirilir ve klinikle hemen iletişime geçilerek gerekirse test tekrarlanır. Laboratuvar, bu konuda klinikle yapılan görüşmeleri ve gerçekleştirilen işlemleri kayıt altında tutar. Eğer test sonucu hastanın kliniğiyle örtüşmüyorsa, hastadan yeni bir numune alınarak analiz tekrarlanır.

Sonuç Gönderme (Raporlama)

Test sonuçları LBYS’de (Laboratuvar Bilgi Yönetim Sistemi) bölüm uzmanları tarafından onaylandığında, istemi yapılan klinik, kurum veya doktorlar tarafından LBYS üzerinden görülebilir. Test sonuçlarının yazıcı çıktıları istenirse hasta kabul ve danışma personeli tarafından hastaya veya kurumlara verilir.

Referans Aralığı

Testler için belirtilen referans aralığı, sağlıklı bireylerden elde edilen değerlerin %95’ini içeren bir grup tarafından temsil edilir ve test sonuçlarının değerlendirilmesi için oluşturulmuştur. Farklı faktörlere bağlı olarak bu değerler, hastadan hastaya değişiklik gösterebilir. Ayrıca, analiz yöntemi veya kullanılan kitlerdeki solüsyon içeriklerindeki değişiklikler nedeniyle referans aralığı da değişebilir.

Kalite Güvenliği

Laboratuvarımız, kalite güvenliği için iç kalite kontrol ve uluslararası düzeyde bir dış kalite kontrol programına katılmaktadır. İç kalite kontrol programı, günlük ve günler arası performansın denetlenmesi amacıyla her gün en az iki seviyeli kontrol numuneleri kullanılarak uygulanır. Dış kalite kontrol programı ise laboratuvarın test sonuçlarının güvenilirliğini sağlamak veya yükseltmek amacıyla laboratuvarın dışında bir sistem, kurum veya kuruluş tarafından düzenlenen izleme ve değerlendirme çalışmalarını içerir. Analizi yapılan dış kalite kontrol numuneleri, dünyanın her yerinden bu programa katılan çok sayıda laboratuvarın sonuçlarıyla karşılaştırılır ve gerçek değere uygunluk denetlenir.

Sonuçların Klinik Uyumluluğu

Klinik tablo ile uyumsuz olduğu düşünülen sonuçlarda, mutlaka laboratuvarla iletişime geçilmelidir. Hasta numuneleri laboratuvarımızda bir hafta süreyle saklandığı için gerektiğinde testler aynı numunelerden tekrarlanarak yeniden değerlendirme yapmak mümkündür.

Panik Değerler

Tıbbi laboratuvarlara gelen numunelerin sonuçları, normal sonuç verme sürelerine uygun şekilde rapor edilir. Ancak bazı test sonuçları, hastalar için kritik öneme sahiptir. Bu tip testlerde, uluslararası kabul edilen tolerans aralıklarının dışında kalan sonuçların bir an evvel kliniğe bildirilmesi gereklidir. Bu duruma “panik değerler” denir. Panik değerler için belirlenen tablolara göre hareket edilir ve tüm laboratuvar personeli konu hakkında eğitilir ve bilgilendirilir.